Uroczystość Bożego Narodzenia wprowadzono do kalendarza świąt kościelnych w IV wieku. Dwieście lat później ustaliła się tradycja wieczornej kolacji, zwanej wigilią. Wieczerza wigilijna jest niewątpliwie echem starochrześcijańskiej tradycji wspólnego spożywania posiłku, zwanego z grecka agape, będącego symbolem braterstwa i miłości między ludźmi. Gdy w drugiej połowie IV w. Synod w Laodycei zabronił biesiadowania w świątyniach, zwyczaj ten przeniósł się do domów wiernych. W Polsce Wigilię zaczęto obchodzić wkrótce po przyjęciu chrześcijaństwa, choć na dobre przyjęła się dopiero w XVIII w.
***
Waldemar Tomasiuk chciałby podzielić się historią walki i nadziei. Przez większość zawodowego życia był szefem kuchni na statku. To praca, którą uwielbiał i nigdy nie narzekał na trudności, jakie niesie życie na morzu. Miał rodzinę, własne mieszkanie, piękną działkę... Życie było dla niego piękne.
- Niestety, los postawił przede mną wyzwanie, które okazało się być najtrudniejsze z wszystkich opowiada. - Zdiagnozowano u mnie raka prostaty, a moje życie zaczęło się walić jak domek z kart. Z każdym dniem mój stan zdrowia się pogarszał. Wydałem oszczędności na leczenie, sprzedałem mieszkanie i ostatecznie znalazłem się całkowicie sam. Choroba zdawała się zabierać mi wszystko, co miałem. Ale dzisiaj wiem, że mam coś znacznie cenniejszego niż materialne dobra.
***
Wigilia (łac. czuwanie) - pierwotnie oznaczała straż nocną i oczekiwanie. W słowniku kościelnym nazywa się tak dzień poprzedzający większe święto. Dawniej w każdą wigilię obowiązywał post. Do stołu wigilijnego siadano, gdy zabłysła pierwsza gwiazda. Miała ona przypominać Gwiazdę Betlejemską prowadzącą pasterzy i magów do Betlejem.
***
Od 2003 roku - zgodnie z formułą przykazań kościelnych, zatwierdzonych przez Watykańską Kongregację Nauki Wiary - formalnie nie obowiązuje już post w Wigilię Bożego Narodzenia. Biskupi polscy zachęcają jednak wierzących do dochowania wierności tej wieloletniej tradycji. Wigilia postna obowiązuje katolików wówczas, gdy przypada w piątek.
W polskiej tradycji to ojciec rodziny lub najstarszy wiekiem rozpoczynał wieczerzę modlitwą, odczytaniem opisu narodzenia Pańskiego z Ewangelii św. Łukasza. Następnie dzielono się opłatkiem i składano sobie życzenia. Pod choinką ustawia się często żłóbek, dla upamiętnienia narodzenia Pana Jezusa w Betlejem. Układa się pod nią także prezenty dla najbliższych.
***
Damian Czyżo spod Sztumu też ma swoją wigilię, ale jakże inną od tej tradycyjnej, pięknej, bez trosk, bez łez. To wydarzyło się w mgnieniu oka. Jego świat roztrzaskał się na kawałki, a wraz z nim marzenia, plany na przyszłość… Wypadek samochodowy do którego doszło 26 grudnia 2022 roku zmiażdżył jego życie 18-letniego Damiana Czyżo, mieszkańca małej wsi Zakręty w powiecie sztumskim. Z roztrzaskanego auta ciężko rannego 18-latka karetka pogotowia ratunkowego przewiozła do Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku. W tej klinice w trypie pilnym Damian przeszedł skomplikowane operacje związane z urazami wielonarządowymi. Przeprowadzono również szereg zabiegów ortopedycznych w obrębie twarzoczaszki i klatki piersiowej. Ale to nie koniec, ponieważ czeka go jeszcze kilka operacji. W powrocie do zdrowia Damiana nadzieją jest specjalistyczna rehabilitacja. Jest jednak bardzo kosztowna i rodziców chłopca nie stać na jej sfinansowanie. Zabiegi rehabilitacyjne finansowane przez NFZ, owszem, są dostępne, jednak nie przyniosą one szybkiej, znaczącej poprawy.
***
Wigilia w polskiej obyczajowości jest świętem rodzinnym. Podobnie jak w Polsce Wigilię obchodzi się na Litwie, na Białorusi, na Ukrainie wśród katolików łacińskich, w Czechach i na Słowacji. Nieznany poza terenami dawnej Rzeczypospolitej jest zwyczaj łamania się opłatkiem.
Po wigilii katolicy udają się tradycyjnie na pasterkę. Pasterka jest pamiątką z pierwszych wieków chrześcijaństwa, kiedy nabożeństwa nocne należały do stałej praktyki Kościoła. Pierwsze Msze św. o północy 24 grudnia sprawowano w Betlejem. W Rzymie zwyczaj ten znany był już za czasów papieża Grzegorza I Wielkiego, pasterkę odprawiano przy żłóbku Chrystusa w bazylice Matki Bożej Większej. Charakter tej liturgii tłumaczą pierwsze słowa invitatorium, wprowadzenia do Mszy: "Chrystus narodził się nam. Oddajmy mu pokłon".
Kościoły w okresie Bożego narodzenia zdobi żłóbek. Żłóbek w dzisiejszej postaci zawdzięczamy św. Franciszkowi. Historia tej tradycji jest jednak znaczenie dłuższa i sięga piątego wieku. Wtedy, jak głosi podanie, żłóbek Jezusa przeniesiono z Betlejem do Rzymu i umieszczono w bazylice Matki Bożej Większej. Także Pasterkę w Rzymie odprawiano początkowo tylko w tym kościele.
***
Problemy Wiktorii Ościłowskiej z Białegostoku zaczęły się od poważnego wypadku samochodowego, któremu uległa wraz z rodzicami jak miała półtora roczku. Lekarze nie do końca wyleczyli wtedy urazy jakie odniosła. A wszystko przez złamany ząb obrotnika kręgu C1-C2 w odcinku szyjnym, niestety, kość nie chciała się zrosnąć. Dziś potrzebuje pilnie rehabilitacji w specjalistycznych ośrodkach, ale ta jest bardzo kosztowna. Od piątego roku życia Wika uczęszczała na rehabilitację związaną z narastającymi bólami głowy i szyi oraz spięciem mięśni. W wieku 9 lat zrobiono jej rezonans, który pokazał złamanie kości. Od tamtej pory lekarze kazali zrezygnować z wszystkich aktywności fizycznych. Z jazdy na rolkach, skakania na trampolinie, robienia fikołków, tańczenia, nawet grania na skrzypcach. Dziecko musiało przejść na nauczanie indywidualne, aby nie narażać się na konsekwencje. Rdzeń kręgowy nie ma żadnej ochrony i dziewczynce może grozić kalectwo, a nawet utrata życia. Stało się to dosłownie z dnia na dzień, więc dla małego dziecka było to bardzo traumatyczne. Całą swoją młodość i dorastanie spędzała w szpitalach.
***
To we Włoszech zaczęto w uroczystość Bożego Narodzenia wystawiać żłóbki, w których umieszczano figury Świętej Rodziny, aniołów i pasterzy. Do rozpowszechnienia tego zwyczaju przyczynił się św. Franciszek. Z przekazów pozostawionych przez jego biografa - Tomasza z Celano - wiemy, że w wigilijną noc Biedaczyna z Asyżu zgromadził w grocie w miejscowości Greccio okolicznych mieszkańców i braci, by w prosty sposób pokazać im, co to oznacza, że "Bóg stał się człowiekiem i został położony na sianie ". W centrum jaskini leżał wielki głaz, pełniący rolę ołtarza. Przed nim bracia umieścili zwykły kamienny żłób do karmienia bydła, przyniesiony z najbliższego gospodarstwa. W pobliżu, w prowizorycznej zagródce, stało kilka owieczek, a po drugiej stronie wół i osioł. Jak pisał kronikarz, zwierzęta "zaciekawione, wyciągające szyje w stronę żłobu, pochylając się i jakby składając pokłon złożonej w nim figurce przedstawiającej dziecię Jezus". Postaci do szopki wybrano spośród obecnych braci i wiernych. Zapalonymi pochodniami św. Franciszek rozjaśnił niebo, a w lesie ukryli się pasterze, którzy na dane hasło wznosili gromkie okrzyki. Do dziś szopka w Greccio przyciąga corocznie rzesze turystów.
***
Michałek Skóra Michaś ma 6 lat. Zdiagnozowano u niego torbiel kości udowej. Zmiana była już na tyle duża, że Michaś przestał chodzić. W listopadzie rok temu przeszedł operację usunięcia torbieli, w wyniku której doszło do patologicznego złamania podkrętarzowego kości udowej. Michaś spędził w gipsie biodrowym 15 tygodni, leżąc w łóżku, co było konieczne do całkowitego wypełnienia się torbieli i zrośnięcia się kości. Niestety z uwagi na tak długi czas unieruchomienia nastąpił znaczny ubytek masy mięśniowej w nóżce. W wyniku zrostu kości udowej nastąpił też skrót nóżki, jest ona teraz krótsza od drugiej, co będzie wymagało zastosowania odpowiednich butów ortopedycznych lub specjalnie wyprofilowanych wkładek w celu zniwelowania tej różnicy. Obecnie Michaś czeka na rozpoczęcie rehabilitacji, wymaga fizjoterapii, która pozwoli mu jak najszybciej stanąć na nogi i wrócić do pełnej sprawności. Czy chociaż przy wigilijnym stole może mieć takie marzenie, żeby rychło stanąć na nogi?
***
Obecnie najsłynniejsze są szopki toskańskie, sycylijskie i neapolitańskie. W Szwajcarii, w Niemczech i w Austrii modne są żłóbki "grające". W Polsce do najbardziej znanych należą szopki krakowskie, prawdziwe arcydzieła sztuki ludowej. Powstanie tej tradycji przypisuje się murarzom i cieślom. Nie mając zatrudnienia w zimie, chodzili oni z takimi szopkami-teatrzykami od domu do domu i tak zarabiali na swe utrzymanie. Wzorem architektonicznym był dla nich przede wszystkim kościół Mariacki, ale wykonywano także miniatury Wawelu, Sukiennic i Barbakanu. Od 1937 r. z inicjatywy Jerzego Dobrzyckiego odbywa się konkurs na najpiękniejszą "Szopkę Krakowską".
***
Andrzej Kłębek z Bytomia w 1993 roku miał zawał. Z tego powodu nie mógł już wrócić do pracy na kopalni i został skierowany na rentę, która jest bardzo niska. W wyniku postępującej choroby miażdżycowej pan Andrzej dostał zapalenia żył głębokich w nogach. Leczenie farmakologiczne nie przyniosło skutku i w 2013 r. trzeba było amputować nogę, aby nie wdała się martwica tkanek. Amputacja na tej nodze została powtórzona w 2016 r., gdyż w dalszym ciągu krążenie w niej było upośledzone. Niestety, choroba nie odpuszczała. W 2022 roku musiano amputować drugą nogę, co spowodowało, że został całkowicie zdany na pomoc innych osób. Bardzo pomocny jest wózek inwalidzki…
***
Już w średniowieczu wystawiono przy żłóbkach przedstawienia teatralne zwane jasełkami. W Polsce najbardziej znanym utworem tego gatunku jest "Polskie Betlejem" autorstwa Lucjana Rydla.
P.S. Wigilijne opowieści podopiecznych Fundacji Zbieramy Razem z siedzibą w Gdyni zebrał Tadeusz Gruchalla
